نگاهی کلی به روابط  سیاسی و اقتصادی ایران و استرالیا

تاریخچه روابط دوکشور

روابط ایران و استرالیا دارای تاریخی طولانی است و عوامل اقتصادی در توسعه روابط دو کشور نقش مهمی ایفاء کرده است. در سال 1344 برای نخستین بار دو کشور درباره تبادل نماینده سیاسی با یکدیگر به توافق رسیدند. به دنبال این توافق، در سال 1347 سفارت استرالیا در تهران تاسیس شد و در سال 1349 سفیر ایران در اندونزی به عنوان سفیر آکردیته در استرالیای جنوبی تعیین و معرفی شد.

به دلیل نیازهای ایران به فرآورده‌های کشاورزی استرالیا و عدم وجود مانع در توسعه روابط سیاسی و قرار داشتن هر دو کشور در بلوک غرب، سفارت ایران در کانبرا در سال 1351 گشایش یافت و به تدریج روابط دو کشور گسترش یافت.

در سال 1354 ، فرماندار کل استرالیا برای بار دوم از ایران بازدید کرد و طرفین موفق به امضای چند موافقتنامه همکاری شدند . از جمله می‌توان به موافقت نامه سال 1354 فروش اورانیوم استرالیا به ایران اشاره کرد. به منظور گسترش بیشتر روابط دو جانبه در سال 1355 کمیسیون مشترک وزیران دو کشور تاسیس شد و در همین سال اجلاس خود را در تهران برگزار کرد و دومین اجلاس آن در سال 1357 در کانبرا برگزار شد. به طور کلی دو کشور روابط خوبی تا قبل از  پیروزی انقلاب اسلامی داشتند.

روابط سیاسی و اقتصادی استرالیا با ج.ا.ایران

دولت استرالیا به فاصله پنج روز پس از پیروزی انقلاب اسلامی‌با انتشار بیانیه ای، دولت موقت بازرگان را به رسمیت شناخت. در سال 1364 نخستین سفیر ایران در کانبرا برگزیده شد و از آن پس فعالیت های جدیدی در توسعه روابط دو کشور آغاز شد.

پس از پذیرش قطعنامه 598 از سوی جمهوری اسلامی در سال 1367، روابط ایران و استرالیا بهبود و توسعه بیشتری یافت، اما این امر در برهه‌های مختلف زمانی با فراز و نشیب های متعددی روبرو بوده است.

با پیروزی دولت اصلاحات در انتخابات ریاست جمهوری 1376، روابط دو کشور بیش از پیش گسترش یافت. در این دوره، مبادله هیات های عالی رتبه بین دو کشور افزایش یافت که منجر به برگزاری هفتمین، هشتمین و نهمین اجلاس کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور شد. از دیگر دستاوردهای مهم این دوره، احیاء گروه دوستی پارلمانی، تروریست شناخته‌شدن سازمان مجاهدین خلق توسط استرالیا، تشکیل کمیته‌های حقوق بشر و خلع سلاح، اعلام حمایت استرالیا از عضویت ایران در سازمان تجارت حهانی، موافقت‌نامه‌های اعزام نیروی کار به استرالیا، تاسیس کرسی زبان فارسی و مطالعات ایران در دانشگاه ملی استرالیا (ANU) و اجرای ده‌ها طرح عمرانی و سرمایه‌گذاری از جانب استرالیا در ایران می‌باشد.

پس از توسعه مبادلات سیاسی و اقتصادی دو کشور در دوران دولت های سازندگی و اصلاحات در ایران، در دوره دولت های نهم و دهم به دنبال بروز مساله هسته ای و صدور قطعنامه‌های شورای امنیت و وضع تحریم های بین المللی علیه کشورمان، روابط ایران و استرالیا به طور منفی تحت تاثیر قرار گرفت و مبادلات تجاری که در مقطع پیش از تحریم ها به حدود یک میلیارد دلار بالغ می‌شد، تا سطح 300 میلیون دلار تنزل پیدا کرد.

 با پیروزی دکتر روحانی در انتخابات ریاست جمهوری و پایان موفقیت آمیز مذاکرات تاریخی ج.ا. ایران با گروه 1+5 و انعقاد توافق وین، تحرک مجددی در روابط دو کشور آغاز شده است.

  با سفر خانم جولی بیشاب، وزیر امورخارجه استرالیا به تهران و دیدار با وزیر امورخارجه و رئیس جمهور کشورمان در اواخر فروردین 94 و همچنین دیدارهای مجدد خانم بیشاب با دکتر ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان در حاشیه نشست مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک در شهریور1394 و در حاشیه نشست گروه موسوم به حامیان سوریه (گروه تماس) در وین، پایتخت اتریش در 27 اردیبهشت ماه 95 و سفر متقابل دکتر محمد جواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان به استرالیا در 25 و 26 اسفند 94 (15 و 16 مارس 2016) و دیدار با ملکوم ترنبول، نخست وزیر و وزاری امورخارجه، تجارت، مهاجرت و دیگر مقامات ارشد سیاسی و اقتصادی این کشور و لغو رسمی تحریم های اقتصادی استرالیا علیه ایران در 12 اسفند 94 (2 مارس 2016) و بازگشایی دفتر کمیسون تجارت خارجی استرالیا(آسترید) در تهران در اوایل سال 95 ، مرحله جدیدی در روابط دوجانبه آغاز شده است که امید به بازگشت رونق مجدد مبادلات تجاری و همکاری‌های متنوع اقتصادی فیمابین دو کشور را افزایش داده است.

سفر استیون چیوبو، وزیر تجارت، گردشگری و سرمایه گذاری استرالیا در راس هیاتی عالی رتبه اقتصادی در 6 و 7 مهرماه  95 (27 و 28 سپتامبر 2016) به ایران بعد از 14 سال (سفر مارک ویل، وزیر وقت تجارت استرالیا به ایران در سال 2000 انجام شد.) و دیدار با مقامات عالی رتبه کشورمان و امضای سه یادداشت تفاهم همکاری در زمینه تجارت و سرمایه گذاری، مدیریت آب و همکاری بین صندوق ضمانت صادرات ایران و آژانس اعتباری صادرات استرالیا نوید دهنده آغاز مرحله جدیدی در روابط اقتصادی دو کشور می‌باشد.  

استیون چیوبو در همایش تجاری ایران و استرالیا در محل اتاق ایران یادآورشد: ایران در دهه 90 یکی از مهمترین شرکای تجاری استرالیا در منطقه خاورمیانه بود و این کشور 2 سال پیش، 50 سال حضور دیپلماتیک خود در ایران را جشن گرفت. اقتصادهای ایران و استرالیا در بخش های زیادی از جمله معدن، بهداشت و منابع طبیعی مکمل یکدیگرند و این می‌تواند به توسعه روابط تجاری کمک کند. وی افزود: حضور هیات تجاری استرالیا شامل نمایندگان شرکت های بزرگ، متوسط و کوچک این کشور در 20 بخش مختلف، نشان دهنده عزم جدی استرالیا برای احیای مناسبات اقتصادی گذشته خود با ایران و توسعه و گسترش آن است.

وزیر تجارت استرالیا در پایان سفر به ایران با صدور بیانیه ای  اعلام کرد: مذاکرات مثبتی که ما با دولت و نهادهای تجاری ایران داشتیم نشان دهنده پیشرفت های آتی در زمینه مجموعه ای از اقدامات تجاری بین دو کشور می‌باشد.

دو کشور اکنون در موضوعات مختلفی مانند مبارزه با تروریسم، جنایات سازمان یافته، مهاجرت های غیرقانونی و جلوگیری از قاچاق انسان و دیگر موضوعات منطقه ای و بین المللی با یکدیگر مشورت و همکاری نزدیکی دارند.

دو دور نشست مشترک کنسولی دو کشور در خرداد و اسفند 94 در کانبرا برگزار شد و در آن مسائل مختلفی از جمله افزایش تسهیلات برای تردد آسان تر اتباع دو کشور در زمینه‌های گردشگری، بازرگانی، گسترش تبادلات دانشگاهی و اعطای بورس تحصیلی متقابل، همکاری پلیس دو کشور برای مبارزه با تروریسم، قاچاق مواد مخدر و قاچاق انسان و بررسی چگونگی کمک به حل مشکل پناهجوهای ایرانی در اردوگاه‌های مهاجران مورد بحث و تبادل نظر طرفین قرار گرفت. طرفین در حال مذاکره برای نهایی کردن موافقتنامه جامع همکاریهای کنسولی بین دو کشور هستند.

 روابط و همکاریهای علمی و آموزشی بین دانشگاههای استرالیا مانند ملبورن، سیدنی، کرتین،گریفیث، مک کواری ....و همتایان ایرانی (صنعتی شریف، تهران، الزهراء، گیلان و...) در جریان می‌باشد. 

سفر وزیر تجارت و سرمایه گذاری استرالیای جنوبی در راس یک هیات اقتصادی به ایران در اسفند 95 و گفت وگو با مقامات کشورمان برای توسعه همکاریهای مشترک در زمینه انرژی‌های نوین و آب و همچنین امضای یادداشت تفاهم همکاری سه جانبه بین دانشگاه ملبورن، دانشگاه صنعتی شریف و ستاد احیاء دریاچه ارومیه در اوایل مهر 95 به منظور تبادل تجربه و دانش فنی در زمینه سیستم های یکپارچه آبی و تبادل چند هیات تخصصی و تحقیقاتی بین دو کشور زمینه را برای توسعه همکاریهای مشترک در زمینه مدیریت آب فراهم کرده است. بازدید هیات 13 نفره متخصصین کشورمان از حوضه بزرگ آبریز ماری دارلینگ (Murray Darling Basin) استرالیا و شرکت در چند نشست تخصصی در اسفند ماه 95 و سفر متقابل هیات متخصصین آب استرالیا به ایران در اواخر فروردین 96 برای بازدید از دریاچه ارومیه و برگزاری کارگاه آموزشی در این راستا قابل توجه است.

 حجم روابط تجاری ایران و استرالیا در سال 2018 میلادی

بر پایه گزارش مرکز آمار استرالیا، حجم روابط تجاری ایران و استرالیا در سال 2018 میلادی بالغ بر 524 میلیون دلار استرالیا بوده است که نسبت به سال گذشته 7 درصد رشد داشته است. از این رقم حجم تعاملات کالایی میان دو طرف 213 میلیون دلار و تبادل خدمات 311 میلیون دلار بوده که نسبت به سال 2017 میلادی به ترتیب 4/9 و 5 درصد افزایش داشته است. همچنین بر اساس آمار منتشره شده صادرات ایران به استرالیا 150 میلیون دلار که نسبت به سال گذشته تغییر نیافته است. صادرات استرالیا به کشورمان نیز در این سال 63 میلیون دلار استرالیا بوده که نسبت به سال 2017 میلادی نزدیک به 42 درصد رشد نشان می دهد. عمده ترین اقلام صادراتی کشورمان در سال 2018 میلادی عبارت بودند از مس و کنستانتره مس به ارزش 27 میلیون دلار استرالیا، خشکبار و میوه خشک شده 13 میلیون دلار، انواع کفپوش 9 میلیون دلار، و مصالح ساختمانی 4 میلیون دلار. همچنین عمده ترین اقلام وارداتی ایران نیز در این سال عبارت بودند از گوشت به ارزش 80 میلیون دلار استرالیا، ذغال سنگ 43 میلیون دلار، پشم و تولیدات داروخانه ای هر یک به ارزش 4 میلیون دلار.

با توجه به اهمیت استرالیا در منطقه آسیا- پاسفیک و موقعیت راهبردی ایران در خاورمیانه، وجود ظرفیت های گسترده در دو کشور برای توسعه روابط اقتصادی و اراده مقامات دو کشور برای تنوع بخشی و گسترش بیشتر همکاریهای اقتصادی و ورود به عرصه‌های نوین همکاری در بخش های علمی، آموزشی، فرهنگی، کشاورزی، معدنی، انرژیهای تجدیدپذیر و غیره، امید می رود که با تلاش بیشتر و فراهم شدن مولفه‌های داخلی و خارجی زمینه برای توسعه بیشتر روابط دو کشور ایجاد شود.

حضور قابل توجه جامعه ایرانی در ایالت های مختلف استرالیا و فعالیت آنان در عرصه‌های مختلف اقتصادی، علمی، آموزشی و اداری و حضور حدود 3500 دانشجوی ایرانی در دانشگاههای استرالیا، سرمایه ارزشمندی برای گسترش بیشتر روابط دو کشور محسوب می‌شود و توسعه همکاریهای دوجانبه را را ضروری تر ساخته است.

 امضای دو سند یادداشت تفاهم همکاریهای هوانوردی و موافقتنامه دوجانبه حمل و نقل هوایی بین مقامات مقامات سازمان هواپیمایی کشوری ایران و وزارت زیرساخت و توسعه منطقه ای استرالیا در  12 آبان ماه  95 برابر با 2 نوامبر 2016 در شهر کانبرا، زمینه را برای برقراری پروازهای مسقیم بین دوکشور فراهم کرده است که در صورت به سرانجام رسیدن مذاکرات اجرایی بین شرکت های هواپیمایی دو کشور، شاهد برقراری پروازهای مستقیم بین مراکز جمعیتی دو کشور در آینده ای نه چندان دور خواهیم بود.  این امر زمینه را برای توسعه تجارت و گردشگری و ارتباطات مردم با مردم بین دو کشور، بیشتر از گذشته فراهم می‌کند. بنا به آمار وزارت امورخارجه و تجارت استرالیا،  میزان گردشگران استرالیایی بازدید کننده از ایران حدود 30 درصد افزایش یافته است. 

ماهیت واردات استرالیا طی سالهای اخیر از کشورهای دیگر عمدتاً و به ترتیب شامل محصولات نفتی تصفیه شده، انواع خودروهای مسافرتی(غیر حمل بار)، تجهیزات و قطعات مخابراتی، وسایل نقلیه حمل بار، رایانه، خدمات بویژه خدمات حرفه ای، داروهای پزشکی و دامپزشکی، نفت خام، خدمات گردشگری، انواع جواهرآلات بویژه طلاجات، تجهیزات و قطعات مهندسی ساختمان، مبلمان و تشک، محصولات مخابراتی، رایانه و خدمات اطلاعاتی، خدمات فنی و تجاری، ماشین آلات و قطعات الکتریکی، انواع کود، کالسکه، اسباب بازی، بازی و کالاهای ورزشی، کالاهای پلاستیکی، تجهیزات خانگی، محصولات شیمیایی متفرقه، ابزار آلات اندازه گیری و تجزیه و تحلیل، تجهیزات پزشکی و دامپزشکی می‌باشند. بیشترین واردات استرالیا توسط کشورهای چین، ایالات متحده، ژاپن، کره جنوبی، تایلند و آلمان و مالزی تامین می‌شود.

فهرست صادراتی کشورمان به استرالیا در پنج سال اخیر و طی سالهای 2017 تا 2022 نیز از محصولات عمده تا کالاهای جز، بدین شرح بوده است: فرش و انواع کفپوش های نساجی، انواع میوه جات، آجیل و پوست مرکبات، انواع محصولات دارویی، سنگ، گچ، آهک، سیمان و مواد مشابه، قهوه، چای، ادویه جات، تجهیزات پزشکی، قند و شکر و شیرینی جات، ماهی و آبزیان، فرآورده‌های لبنیاتی، انواع محصولات خوراکی، غلات و دانه‌ها، ماشین آلات و بویلرها، سبزیجات خوراکی، میوه‌های روغنی، مبلمان، انواع تابلو، تجهیزات ساختمانی پیش ساخته، محصولات خمیر، کاغذ و مقوا، نشاسته، چسب ها، انواع پلاستیک، نوشیدنی‌ها، الکل صنعتی و سرکه، تجهیزات برقی، کنسروجات گوشتی، ماهی و انواع غذاهای دریایی، شیشه و ظروف شیشه ای، آثار هنری و کلکسیونی، تخم مرغ، عسل، مصنوعات آهنی یا فولادی، محصولات متفرقه از فلزات پایه، محصولات سرامیکی، مروارید، سنگ های قیمتی، عطر، لوازم آرایشی و بهداشتی، کفش، سوخت های معدنی، روغن‌ها، محصولات تقطیر، کاکائو، محصولات نساجی، کارد و چنگال، اسباب بازی، لوازم ورزشی، محصولات آسیاب، گلوتن گندم، پوشاک بافتنی یا قلاب بافی، صابون، واکس، شمع، کتاب چاپ شده، عکس، آلومینیوم، پنبه، روده حیوانات، تسمه، وسایل مسافرتی، لاک، صمغ، رزین، انواع پارچه نساجی، محصولات پوشاک، بافتنی و قلاب بافی، چوب و اشیاء چوبی، زغال چوب، مواد شیمیایی آلی، آلات موسیقی، قطعات و لوازم جانبی، نمک، گوگرد، مواد شیمیایی غیر آلی، ترکیب فلزات گرانبها، چربی‌ها و روغن‌های گیاهی، محصولات شکاف، محصولات گیاهی، دباغی، عصاره‌های رنگرزی، رنگدانه‌ها، لاستیک ها، ابزار مواد بافندگی، توتون و تنباکو، پشم، موی حیوانات، نخ و موی اسب، آهن و فولاد، توری، ملیله، کودها، محصولات شیمیایی متفرقه، نیکل، انواع ساعت، قلع، چرم و پوست خام (غیر از پوست خز)، مواد بافندگی و سبد و الیاف دست ساز شامل انواع رشته‌های پشمی و نخی.

حجم تجاری ایران و استرالیا در سال 22-2021 به شرح ذیل می‌باشد: